Madde Kötüye Kullanımı ve Bağımlılığında Risk Faktörleri Nelerdir?

Ergenlerde madde kötüye kullanımı ve bağımlılık risk alan, dürtü kontrolü iyi olmayan, davranış ve dikkat sorunları olanlarda daha sık görülür. Bu kişilik özelliklerine genel olarak davranış kontrolsüzlüğü adı verilir ve genetik olarak aktarılan bir durumdur.

Davranış Kontrolsüzlüğü Olan Bireylerin Özellikleri

• Davranış kontrolsüzlüğü olan bireyler sosyal açıdan uygun davranmaz ve toplumsal kurallara uymazlar.
• Bu kişiler ucunda bir ödül olduğunu düşündükleri zaman gereksiz riskler almaktan kaçınmazlar.
• Davranış kontrolsüzlüğü olan bireyler kavgalara karışabilir, silah taşıyabilir, içkili araba kullanabilir, yalan söyleyebilir, hırsızlık yapabilir, evden ve okuldan kaçabilirler.
• Bu ergenler riskli davranışları yüzünden hem kendilerine hem de diğerlerine zarar verebilirler.
• Dürtü kontrolleri zayıf olduğu ve sıkıntıya katlanamadıkları için sorunlarına kolay ve kestirme çözümler bulma eğilimindedirler.
• Bu nedenle kendine zarar verme, kumar oynama, yeme bozuklukları da bu kişilerde daha sık görülür.

Çocuğunuzda madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı ile ilgili belirtiler gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Madde Bağımlılığı Testi (NIDA-Modified ASSIST) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

Davranış Kontrolsüzlüğünde Aile ve Çevre Etkisi

Davranışsal kontrolsüzlük genetik geçiş gösterdiği için, bu kişilik yapısını gösteren ergenlerin ailelerinde de davranış sorunları, antisosyal kişilik özellikleri ve madde kötüye kullanımı daha sıktır. Anne ve babada görülen bu olumsuz özellikler, çocuğa genetik olarak geçtiği gibi çocuğun içinde bulunduğu ortamı da kötü bir şekilde etkiler.

Davranış kontrolü iyi olmayan anne babalar; 

• Çocuklarına karşı daha tahammülsüzdür,
• Daha fazla fiziksel cezalar verirler ve
• Onlara ihtiyaç duydukları rehberliği sağlayamazlar.

Genetik olarak davranış kontrolsüzlüğüne yatkın olan çocuk daha hareketli olduğu ve davranışlarını iyi kontrol edemediği için yetişkinlerden daha fazla olumsuz geri bildirim alır. Arkadaş ilişkileri iyi olmadığı için kendisine benzer özellikler gösteren çocuk ve gençlerle arkadaşlık eder ve bu onu daha da olumsuz etkiler.

Madde Kötüye Kullanımı ve Bağımlılığında Risk Faktörleri

• Gencin kendisi ile aynı cinsiyette ve yaşça büyük kardeşinin madde kullanması,
• Gencin hayatındaki önemli insanların madde kullanımı,
• Gencin içinde bulunduğu çevre, okul,
• Maddeye kolay ulaşılması,
• Çocuğun çevresindekilerin madde kullanımını normalleştirmesi risk faktörleridir.

Sonuç olarak, madde kötüye kullanımı ve bağımlığı, genetik ve çevresel risk faktörlerinin karmaşık bir şekilde etkileşimi ile ortaya çıkar. Genetik olarak aktarılan risk faktörleri hem madde kullanımı üzerine direkt hem de madde kullanımı riskini arttıran kişilik özellikleri üzerinden dolaylı etkilere sahiptir.