Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin obsesyonlar ve kompulsiyonlarının günlük hayatında ciddi bir işlev kaybına neden olduğu bir hastalıktır. OKB belirtileri obsesyon ve kompulsiyon olmak üzere iki başlıkta incelenir.

Obsesyon Nedir?

Obsesyon (takıntı), istenmeyen, tekrarlayıcı ve rahatsız edici düşünceler, dürtüler veya görüntülerdir. Kişi genellikle obsesyonlarının mantıksız olduğunun bilincindedir ancak yine de düşünmekten kendini alıkoyamaz.

Kompulsiyon Nedir?

Kompulsiyon (zorlantı) ise, obsesyondan veya onun getirdiği rahatsızlık hissinden kurtulma amacıyla yapılan tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemlerdir. Bazı kompulsiyonlar, katı şekilde yapılması gereken kurallara cevap olarak da ortaya çıkabilir.

OKB Görülme Sıklığı

• %0,7- %3 oranında görülür.
• Erkeklerde daha erken başladığı için erkek çocuklarda daha sık görülür.
• Ergenlik ve sonrasında kızlarda daha çok görülmeye başlar.
• OKB görülen çocukların %50’sinde yalnızca obsesyon görülür, kompulsiyon görülmez.

Normal Gelişimde Obsesyon ve Kompulsiyonlar

Normal gelişimdeki çocuklarda obsesyon ve kompulsiyonların görülme sıklığı %20-25 civarındadır. Bunların çoğu günlük kurallarla ilgidir. OKB’taki durumun aksine, bu obsesyon ve kompulsiyonlar işlevselliği bozmaz. Hatta, çocuğun kaygıyla başa çıkmasına, kuralları öğrenmesine, sosyalleşmesin ve işlevselliğinin artmasına yardımcı olabilir. Bunlar en sık iki türde görülmektedir. Bunlardan biri çocuğun her şeyin aklındaki gibi ‘tam doğru’ bir şekilde olmasını istemesi, diğeri ise çoğu şeyin aynı sırayla olarak tekrarlayıcı bir yapıda olmasını istemesidir. 

4 yaş civarındaki çocuklarda törensel/büyüsel davranışlar görülebilir. Bunları obsesyon ve kompulsiyondan ayırmak önemlidir. Bu davranışlar, yatma öncesi sırayla pijama giyme ve kitap okuma gibi yatma rutinleri geliştirme, yürürken çizgiye basmama, şanslı ve şanssız sayılara inanma gibi davranışlar olabilir. Genellikle 8 yaş civarında bu davranışların kaybolduğu görülmektedir. 

OKB’nin normal gelişimden farkı, küçük çocuklarda bile istenmeyen bir durum olması ve çocukların bundan kurtulmak istemesidir. Obsesyon ve kompulsiyonlar çocuğun uyumunu bozar, sosyalleşmesini ve gelişimini engeller.

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Belirtileri Nelerdir?

OKB içinde çeşitli bozuklukları da barındırmaktadır. Bu yüzden, OKB bir spektrum olarak ele alınmaktadır. Bu bozukluklar:

• Vücut Dismorfik Bozukluk
• Trikotilomani
• Cilt ile aşırı uğraşma
• Biriktir me

Erken başlayan OKB’de ailesel-genetik özelliklerin daha yoğun olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, tikler daha sık görülmektedir. Tiklerle birlikte görülen OKB’nin seyri daha ağır olabilir.

Çocuklarda ve Ergenlerde En Sık Görülen Obsesyonlar

• Kirlenme
• Mikrop kapma
• Zehirlenme
• Sevilen birine zarar gelmesi, bir felaket olması
• Simetri, düzen, ‘tam olma’
• Din ile ilgili konular
• Şanslı/şanssız sayılar
• Diğerlerine/kendine zarar verme
• Cinsel içerikli konular
• Cinsel içerikli, dini konularda ve zarar vermeyle ilgili olan obsesyonlar, tikleri olan OKB hastalarında daha sık görülmektedir.

En Sık Görülen Kompulsiyonlar

• El yıkama, duş/banyo yapma (sadece ‘mikrop kapma’ düşüncesi ile ilgili olmayabilir)
• Tekrarlama
• Kontrol etme
• Yazma
• Belli bir hareketi tekrarlama
• Dokunma
• Sıralama
• Düzenleme
• Sayma

Çocuğunuzda OKB ile ilgili belirtiler gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Obsesif Kompulsif Bozukluk Testi (ChOCI-R-P) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

OKB olan kişilerin iki temel amacı vardır:

1. Zarar görmemek / tehlikeden uzak kalmak

• Kaygı, dürtü hissi
• Daha geç yaşta başlar
• Kaygı bozukluklarıyla beraber ortaya çıkar

2. Bir işi ‘tam doğru’ yapmak

• Gerginlik, rahatsızlık hissi
• Daha erken yaşta başlar
• Tik bozukluklarıyla ortaya çıkar

Obsesyonlar ve kompulsiyonlar, olguların %90’ında zamanla değişiklik gösterir! Okul döneminde en sık görülen obsesyonlar sayma ve simetri ile ilgiyken, ergenlik döneminde yıkama ve temizleme ile ilgilidir. İlk önce tek bir obsesyonla başlasa da obsesyonların sayısı zamanla artar.

OKB hastalarının %40’ının belirtileri hiç düzelme göstermeden yetişkinlikte de devam ederken, %60’ının belirtilerinin yetişkinlikte de kısmi bir şekilde devam ettiği görülmektedir.

OKB bazı bozukluklar ile birlikte görülebilir:

• Tik Bozuklukları
• Depresyon
• Öğrenme Güçlüğü
• Fobi
• Yaygın Kaygı Bozukluğu

Obsesif Kompulsif Bozukluk Neden Olur?

Genetik Faktörler

• Kişinin birinci derece akrabalarında OKB varsa, kişinin OKB geliştirme riski 4-5 kat artar.
• Kişinin ikinci derece akrabalarında OKB varsa, kişinin OKB geliştirme riski 2 kat artar.
• Tiklerle birlikte görülen OKB’nin genetik aktarımı daha yüksek olmaktadır.

Psikososyal / Çevresel Faktörler

• Kişinin genel yaklaşımı ve stresli yaşantılara verdiği tepkiler OKB geliştirme riskinde değişikliğe sebep olur.

Aile Ortamı / Ailenin Katılımı

• Aile bireylerinin çocuğun tekrarlayıcı davranışlarını ve kaçınmasını ne kadar desteklediği önemlidir. Ailenin bu davranışları kolaylaştırmaması veya desteklememesi gerekmektedir. 

Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisi

OKB Tedavisinde Psikoterapi

Obsesif Kompulsif Bozukluğunun (OKB) tedavisinde psikoterapinin etkili olduğu bilinmektedir. Terapinin iki ana amacından biri kişinin kaygı duyduğu durumla yüzleşmesini, diğeri de o duruma verdiği yanıtın engellenmesini sağlamaktır.

Beyin, tekrarlayan deneyimlerle öğrenmektedir. Beynin öğrenme sürecini gerçekleştirmesi için yaşadığı kaygının sonucunda kötü bir durumla karşılaşmadığını görmesi ve bu deneyimi tekrar etmesi gerekir. Bu yüzden, kişinin obsesyonlarını ortaya çıkaran uyaranla yüzleşmesi yani karşılaşması gereklidir. Terapide yüzleşme yöntemini uygulamadan önce, kişinin korkularının hiyerarşisini çıkarmak önemlidir. Korku hiyerarşisinde, kişinin korkularının yoğunlukları sıralanmalıdır. Kişinin bu korkularla yüzleşmesi sağlanırken ise, en az korkulan uyarandan başlayarak en çok korkulan uyarana doğru ilerlemek daha sağlıklı ve uygulanabilir olacaktır. 

Terapide, kişinin kaygı duyduğu duruma verdiği yanıtın engellenmesi, yani kompulsiyonlarının durdurulması da gereklidir. Kompulsiyonlar, kişinin kaygısını azaltmasını sağladığı için pekişir ve kaçınma davranışlarının ortaya çıkmasına neden olur. Kaçınma döngüsünü durdurabilmek için kompulsif davranışların durdurulması önemlidir. 

Terapi sürecinde, anne ve babanın tutumlarının da düzeltilmesi gerekir. Ebeveynlerin çocuğun kaygısını pekiştirecek davranışlardan kaçınmasını sağlamak önemlidir. Ayrıca, kişinin bilişsel çarpıtmalarının üzerinde çalışılması ve bunların düzeltilmesi de gerekmektedir.

OKB Tedavisinde İlaç Kullanımı

Obsesif Kompulsif Bozukluğunun (OKB) tedavisinde etkili olduğu kanıtlanan bir diğer yöntem ise Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleridir (SSRI). İlaç tedavisinde denenen obsesif kompulsif bozukluk ilaçları en az 10 hafta boyunca düzenli olarak kullanılması gerekir. Bazı durumlarda ilaç dozlarının arttırılmasına ihtiyaç duyulabilir. 

OKB Tedavisi Ne Kadar Sürer?

Tedavilerin, belirtiler tamamen geçtikten sonra 6 ay daha devam etmesi önemlidir. Bilişsel Davranışçı Terapinin (BDT) etkili olabilmesi için en az 8-10 seans, yüzleşmenin ise en az 5-6 seans devam etmesi gereklidir. İki ilaç denemesi (her ilaç denemesi için en az 10 hafta) ve BDT sürecine yanıt vermeyen kişilerin tedaviye karşı dirençli olduğu düşünülmektedir.