Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı Nasıl Konulur? Özgül Öğrenme Güçlüğü ile Farkı Nedir?

DEHB tanısı klinik bir tanıdır. Diğer bir deyişle, herhangi bir laboratuvar tetkiki, test, MR, EEG ya da dikkat testi ile tanı konulamamaktadır. Tanı için esas önemli olan psikiyatrik muayene ve aile, öğretmen ve çevreden alınan bilgilerdir. Tanı ölçütleri arasında belirtilerin birden fazla ortamda ortaya çıkması olduğu için hem anne babadan hem de öğretmenden bilgi almak gerekmektedir. Bunun için kullanılan pek çok standart ölçek bulunmaktadır.

Dikkat Eksikliği Tanı Ölçütleri Nelerdir?

Eşyalarını kaybetme, dağınık olma, ayrıntılara dikkat etmeme ve buna bağlı olarak basit hatalar yapma, dikkati sürdürememe / sürdürmekte zorlanma, yönergeleri takip etmekte zorlanma /ödevleri bitirememe, organize olmakta zorluk, kolayca dikkatin dağılması, sık sık unutkanlık yapma gibi belirtiler dikkat eksikliği belirtileri arasındadır.

Hiperaktivite belirtileri arasında, otururken bile kıpır kıpır olmak, oturması gereken yerlerde oturamama, uygun olmayan ortamlarda aşırı hareketlilik, sessizce oyun oynayamama, sık sık sanki motor takmış gibi davranma, sık sık aşırı konuşma yer almaktadır.

Dürtüsellik belirtileri ise soruları bitmeden yanıtlama, sırasını beklemekte zorlanma ve diğerlerinin sözünü / işini / oyununu kesme veya diğerlerini rahatsız etmedir.

Bu belirtilerin yanı sıra, kişinin DEHB tanısı alması için;

• 7 yaşından (son sınıflamada 12) önce bazı belirtilerin başlamış olması,
• En az iki ortamda (ev, okul gibi) belirtilerin görülmesi,
• Belirtilerin “işlev kaybına”, yani sosyal, akademik, ailesel, işle ilgili, arkadaşlarla ilgili vb. sorunlara yol açması ve
• Belirtilerin diğer bozukluklarla (mani vb.) daha iyi açıklanamaması gerekmektedir.

DEHB Tanısı Kaç Yaşında Konur?

DEHB tanısı genellikle 6-7 yaşlarında konur. Belirtiler daha erken veya daha geç dönemde belirginleşebilir. Bazı vakalarda, dikkat sorunları ergenlikte hatta genç yetişkinlikte de fark edilebilir ve tanı gecikebilir.

DEHB'ye Eşlik Eden Durumlar

Ailelerin sıkça sorduğu “DEHB tanısı nasıl konur?” sorusunu yanıtlamak için DEHB’ye eşlik eden durumlara bakmak gereklidir!

DEHB, nadiren tek başına görülen bir sorundur. DEHB olan çocukların %80’inde eşlik eden başka sorunlar da mevcuttur.

• En sık eşlik eden sorun, %50 oranla, davranış sorunlarıdır. Bu sorunlar çeşitli boyutlarda olabilmektedir. Bazılarında aileye karşı gelme, kurallara uymama şeklinde olurken bazılarında daha fiziksel şiddete varan veya yalan söyleme, dolandırıcılık, hırsızlık gibi daha ciddi davranış sorunları görülebilmektedir.
• Yaklaşık %25’inde akademik veya öğrenme güçlükleri görülür. Bunların bazıları dikkat eksikliği ile ilişkiliyken bazıları eşlik eden başka bir sorun olan özgül öğrenme güçlüğüyle ilişkilidir.
• Kaygı, depresyon, tik bozuklukları, erken dönemde konuşma bozuklukları, motor koordinasyon sorunları, yaş ilerledikçe madde bağımlılığı gözlemlenebilir. Bunların sıklığı özellikle ergenliğe doğru artmaktadır.

Dolayısıyla tanı koyarken bunların hepsinin ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir.

Değerlendirmede Yaşanan Zorluklar

• Okul öncesi dönemindeki çocuklarda yaşanan zorluklar:
  • Tanı kriterlerinde yer alan birden fazla ortamın karşılanmaması.
  • Okula gitmeyen çocuklarda çocuğun dikkatini vermesi gereken bir görev, ödev gibi unsurlar olmaması sebebiyle dikkat eksiliğini değerlendirmek zor olabilmektedir.
  • Hiperaktiviteyi değerlendirmek için, çocuğun durmasını, oturmasını gerektiren tanımlanmış bir ortamın olmaması değerlendirmeye zorlaştırmaktadır.
  • Bu yaş grubundaki çocuklarda çok fazla değişkenlik olduğu için normal hareketliliğin ne olduğunu değerlendirmek daha zordur.
• Ergenlerde yaşanan zorluklar:
  • Değerlendirme yapacak öğretmen sayısının fazla olması
  • Anne babalar çocuklarıyla daha az zaman geçirdiği için aileden ergenler hakkında yeterli bilgi alınamaması
  • Yapılan çalışmalar ergenlerin kendilerinin daha iyi bilgiler verdiğini gösteriyor.

DEHB Tanısı Kaç Yaşında Konur?

DEHB, genellikle ilkokul zamanında ortaya çıkmaktadır. Özellikle hizmete erişim olan bölgelerde ergenliğe kadar herhangi bir uzmana başvurulmamış olması nadir karşılaşılan bir durumdur. Örneğin, çocuk çok zekiyse ve kapasitesi yüksekse becerileri sayesinde uzun bir süre dikkat sorununu kapatabilmektedir. Fakat büyük sınavlar ya da çok fazla ders yükü geldiği zaman daha iyi organize olması gerekir ve o zaman belirtiler ortaya çıkabilmektedir. Her durumda anksiyete, depresyon, madde kullanımı gibi ayırıcı tanıları çok iyi bir şekilde değerlendirmek gerekmektedir.

DEHB ve Özgül Öğrenme Güçlüğü (ÖÖG)

DEHB ve özgül öğrenme güçlüğünü ayırt etmek bazen zor olabilir.

• Her ikisinde de dikkat eksikliği vardır.
• Sıklıkla beraber görülen bozukluklardır.
• ÖÖG’de dikkat sorunu “başarısız olunan konu” ile ilgilidir. Örneğin, çocuğun okumayla ilgili sorunu varsa okurken dikkat sorunu yaşar fakat bu dikkat sorunu günlük işlerine yansımaz.
• ÖÖG’de kişi, günlük aktivitelerde dağınık-düzensiz değildir.
• DEHB daha genel bir sorundur.

DEHB Değerlendirmesi Sırasında

• Fizik muayene yapılması iyi olur. Çok büyük oranda bir şey çıkmasa dahi herhangi bir sorunda bu muayenenin yapılması gerekmektedir.
• EEG, MR gibi görüntüleme yöntemleri gerekli değildir.

DEHB Ölçeği Nedir?

Herhangi bir dikkat testi tek başına dikkat eksikliği tanısı koymaya yeterli değildir, bozukluğun varlığına dair bilgi verebilir ve risk seviyesi belirlenebilir.

Çocuğunuzda dikkat sorunu ile ilgili belirtiler gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite / Karşı Gelme Bozukluğu Testi (SNAP-4) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.