Otizm Tedavisi

Otizm Tedavisi Nasıl Yapılır? Tedavinin Genel İlkeleri Nelerdir?

Otizmin şu anda bilinen tek tedavisi ‘Özel Eğitim’dir. Otizm tedavisinden edinilecek kazanımlar büyük farklılıklar gösterir. Tam düzelme, yani otizm belirtilerinin tamamen yok olması, nadiren görülen bir durumdur. Öte yandan, erken yoğun tedavi alan olguların %25-30’unda çok anlamlı IQ ve davranış düzelmeleri olmaktadır. Daha ufak yaşlarda tedaviye başlamak daha etkin olmakla birlikte maksimum bir tedavi yaşından söz etmek doğru olmaz. Her yaştaki otizmli bireyin özel eğitimden ve diğer tedavilerden birçok kazanımı olabilir. Genel prensip olarak, erken yaşta ve yoğun tedavilerin daha etkin olduğu söylenebilir. 

Otizm İlaçla Tedavi Edilir mi?

Otizm, herhangi bir otizm ilacı, diyetler veya diğer tıbbi girişimler ile tedavi edilebilecek bir bozukluk değildir. Otizm ilaçları diye bir şey yoktur.

İlaçlar otizme eşlik eden dikkat eksikliği, hiperaktivite, kendine zarar verme, şiddet, gibi durumlar söz konusu olur ise kullanılmaktadır. Ancak, otizmde davranış sorunları olduğunda bu davranışların işlevsel analizi yapılmadan hemen ve otomatik olarak ilaç tedavisi başlanması tıbbi bir hatadır.

Otizmde ilaç tedavisi başlanacağı zaman hedef davranış açıkça belirlenmiş olmalıdır, ilaçlar gerektiğinden uzun süre kullanılmamalı ve polifarmasiden mümkün olduğunda kaçınılmalıdır.

Antipsikotik ilaçlardan risperidon ve aripiprazol zorlayıcı ve tekrarlayıcı davranışları azaltmakta etkilidirler. En sık yan etkileri kilo artışı, ekstrapiramidal yan etkiler, sedasyondur.

Selektif serotonin geri alım inhibitörlerinin tekrarlayıcı davranışlardaki etkinliği tartışmalıdır ve en sık yan etkiler olarak gastroentestinal yan etkiler ve davranış aktivasyonu görülür.

OSB’de dikkat eksikliği ve hiperaktivite (DEHB) tedavisinde metilfenidat, atomoksetin ve guanfasin etkilidir ancak etkinin büyüklüğü OSB olmayan çocuklara göre daha düşüktür ve özellikle ajitasyon ve uykusuzluk gibi yan etkilere daha fazla dayanılmaktadır (Hyman ve ark., 2020; Lai ve ark., 2014; Lord ve ark., 2018; "National Institute for Health and Care Excellence: Clinical Guidelines," 2017).

Çocuğunuzda otizm ile ilgili belirtiler gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Otizm Tarama Testi (M-CHAT-RF) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

Otizmde Kullanılmaması Gereken Tedavi Yöntemleri

Konuşmayı arttırma amaçlı nörofeedback ve işitsel entegrasyon eğitimi kullanılmamalıdır. Kullanılmaması gereken diğer tedaviler arasında sekretin, şelasyon ve hiperbarik oksijen terapisi yer almaktadır ("National Institute for Health and Care Excellence: Clinical Guidelines," 2017). 

Özel Eğitim ile Otizmli Bireylere Hangi Beceriler Kazandırılır?

Özel eğitim ile otizmli çocuklarda konuşma, sözel ve sözel olmayan iletişim, sosyal etkileşim, sosyal ve bilişsel becerilerde artış; aileye, çevreye ve okula daha iyi uyum sağlama; daha az sorun davranış gösterme; daha bağımsız yaşama becerileri kazanma; akademik ve mesleki becerilerde artış gibi değişiklikler olasıdır. Kazanımlar sadece çocuklarda değil bütün ailede görülür; aile bireylerinin duygusal ve davranışsal uyumları ve hayat kalitelerinde artışlar görülür (Gul ve ark., 2016).

Otizm Tedavisinde Ailelerin Rolü

Otizm tedavisi kapsamında ailelerin, temel davranış yönetimi ve oyun oynama, sosyal ilişki geliştirme konularında temel bilgilere sahip olmaları gerekmektedir. Özel eğitimden ne kadar faydalanırlarsa faydalansınlar, ailelerin kendilerinin de belli yöntemleri kullanabilmesi gereklidir. Özel eğitim çok önemlidir fakat evde devamı gereklidir. Çocukların en çok vakit geçirdiği yer olan evlerinde, çocuğun gelişimine yönelik bir ortam hazırlanmalıdır.

Otizm Spektrum Bozukluğu Tedavisinde Özel Eğitim Yöntemleri

Otizm Spektrum Bozukluğu tedavisinde kapsamlı yöntemler bilişsel, sensorimotor ve dil gelişimi ile uyumun arttırılmasını hedefleyen geniş içerikli yöntemlerdir. Bu kapsamlı yöntemlerde üzerinde en çok çalışma olanlar Uygulamalı Davranış Analizi (Applied Behavior Analysis, ABA) temelli olanlardır.

Otizmde ABA Terapisi Nedir?

Uygulamalı Davranış Analizi - ABA temelli erken yoğun davranışsal müdahale programları 1:1 çocuk yetişkin oranıyla, 1-4 yıl süreyle, haftada 20-40 saat olarak uygulanmaktadır.

Erken Başlangıç Denver Modeli (ESDM) tüm alanlarda gelişimi hızlandırmayı amaçlamaktadır. Sosyal iletişimsel gelişime, taklit temelli kişiler arası ilişki gelişimine, ABA terapisi prensipleri ile pivotal response eğitimine (çocuğun gelişimdeki en önemli alanlarına doğal ortamda yaklaşım, motivasyon, birden çok uyarana yanıt verme, sosyal ilişkiyi başlatma, kendini kontrol etme) entegre edilir.

Floortime işlevsel duygusal gelişimi, bireyler arasındaki duyusal, motor planlama, etkileşim farklılıklarını vurgulayan bir tedavi şeklidir.

Otizmde Doğal Gelişimsel Müdahaleler

Doğal gelişimsel davranışçı müdahaleler:

• Pivotal Response Treatment (PRT),
• Early Start Denver Model (ESDM),
• Joint Attention Symbolic Play and Engagement Regulation (JASPER) ve
• Early Social Interaction (ESI) sayılabilir.

Bu yöntemlerde klasik ABA terapisi yaklaşımından farklı olarak yemek gibi pekiştireçler yerine davranışın doğal sonuçları kullanılır ve etkileşime, oyuna, ilişkiyi başlatmaya daha fazla odaklanılır. Bu yaklaşımların birebir ve haftada yaklaşık 15-20 saat uygulanması önerilmektedir.

Çocuğunuzda otizm ile ilgili belirtiler gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Otizm Tarama Testi (M-CHAT-RF) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

Otizm Tedavisinde Yapılandırılmış Eğitim Yöntemleri

Yapılandırılmış eğitimler de kapsamlı tedavi yöntemleridir.

Treatment and Education of Autistic and Related Communication-Handicapped Children (TEACCH):

• Çevreyi ve aktiviteleri birey tarafından anlaşılabilecek şekilde yapılandırma;
• Bireyin göreceli olarak güçlü olan görsel becerilerini ve ilgi alanlarını zayıf yönlerini kapatmak için kullanma;
• Bireyin özel ilgi alanlarını öğrenmeyi arttırmak için kullanma;
• Anlamlı iletişimin kendiliğinden başlatılmasını sağlamayı hedefler.

Otizm Tedavisinde Odaklı Yaklaşımlar

Odaklı yaklaşımlar daha spesifik bilişsel alanlarda gelişimi hedefler.  PECS (Picture Exchange Communication System), ortak dikkat eğitimi, sosyal beceri eğitimi, mesleki eğitimler odaklı yaklaşımlar arasında sayılabilir. Ortak dikkat ve sosyal beceri eğitimleri etkin görünmektedir. Duyusal entegrasyon terapisinin etkinliği tartışmalıdır.

Otizmde Aile Temelli Tedaviler Nelerdir?

Ebeveynlerin daha merkezi rol aldığı birçok tedavi şekli de yer almaktadır. Bunlar arasında;

• Preschool Autism Communication Therapy (PACT),
• Anne Baba Uygulamalı ESDM ve
• Pivotal Response Terapisi sayılabilir.

Birçok çalışma erken dönemde ebeveyn merkezli uygulamaların çok yoğun olmasalar bile önemli etkileri olduğunu göstermektedir. Bu girişimlerde anne baba aşırı yönlendirici olmadan çocukla ortak dikkati nasıl geliştirebileceklerini öğrenmektedir. Anne babanın çocukla ilişki kurma becerilerinin artışı onların uyumlarını da arttırmakta ve yetersizlik hissini azaltmaktadır.

Otizmde Tedavi Seçimi Nasıl Yapılır?

Otizm Spekturum Bozukluğu tedavisinde, kanıta dayalı tedaviler kısıtlıdır. Randomize plasebo kontrollü çalışmaların yetersizliği ve birçok tedavi girişiminin etkinliğinin tek vaka analizlerine dayanması önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Genel olarak, anne baba aracılı yürütülen tedaviler sosyal ilişki ve iletişim üzerine etkiliyken, birebir ve yoğun olarak yürütülen tedaviler ise dil gelişimi, bilişsel gelişim ve uyum becerileri üzerine daha fazla etkilidir.

Küçük çocuklarda otizm spektrum bozukluğu tedavisinde ana belirtilerin sağaltımına yönelik spesifik, ebeveyn, bakım veren kişiler ve öğretmenlerin katıldığı, oyun temelli, ortak dikkati, karşılıklı iletişim ve etkileşimi arttırmaya yönelik tedaviler seçilmelidir.

Kullanılacak özel eğitim yöntemleri çocuğun gelişimsel düzeyine göre ayarlanmalıdır. Otizmde özel eğitimin bir parçası olarak yetişkinlerin ve diğer çocukların OSB’ye dair bilgileri ve duyarlılıkları eğitimcinin modellemesi ve geri bildirimleri ile arttırılmalıdır.

Farklı çocuklar değişik tedavi şekillerinden faydalanabilir ancak eldeki bilimsel veriler hangi çocuğun hangi tedaviye yönlendirilmesini belirleyecek düzeyde değildir.