Otizm Belirtileri Nelerdir?

Otizm, erken çocukluk döneminde belirtileri ortaya çıkan bir bozukluktur. Otizm belirtileri çeşitli becerilere bakarak erken dönemde tespit edilebilir. Standart ve güvenilir muayene yöntemleri ile 'hafif otizm belirtileri' gösteren çocukları dahi tespit etmek mümkündür.

Otizmin Küçük Çocuklarda Görülen Belirtileri Nelerdir?

Sosyal İletişimde Ortak Dikkat

Otizm erken belirtilerinden birçoğu çocuk ve diğer insanlar arasındaki “ortak dikkat” ile ilişkilidir.

Ortak Dikkatin Bileşenleri

Göz Teması

Ortak dikkatin ana bileşeni göz temasıdır. Göz temasını değerlendirmek her zaman kolay değildir. Göz temasının tam olarak normal olması için esnek olması, tutarlı olması, ses çıkarma, işaret etme gibi diğer davranışlarla bir arada kullanılması gereklidir.

Sosyal Gülümseme

Sosyal gülümseme en erken ortaya çıkan sosyal davranışlardan birisidir. Tipik gelişen bebeklerde 2 ay civarında izlenebilir. Muayene sırasında, bebeğin/çocuğun anne gülümsediği zaman ona gülümseyerek yanıt vermesi beklenir. Pek çok çocuk, gözlemciye de aynı yanıtı verir. Çocuğun sadece fiziksel bir eylem sırasında gülmesi yeterli değildir.

Ortak Dikkate Katılım

Tipik çocuklar, göz teması kurduktan sonra anne/gözlemcinin bakışlarını takip ederler ve sonra tekrar geri bakarlar. Sadece el ile işaret edildiğinde ya da anne tarafından bakılan nesnenin adı söylendiğinde takip etme yeterli bir davranış değildir.

Daha sonraki adımda, bebek kendisi ortak dikkati başlatır. Bunun için bebek, anneye bakar, sonra bir nesneye bakar ve sonra annesine geri bakar.

Çocuğunuzda otizm ile ilgili belirtiler gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Otizm Tarama Testi (M-CHAT-RF) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

İşaret Etme

İşaret etme, çok temel bir ortak dikkat ve sosyal ilişki davranışıdır. İşaret etme, ilk önce talep etme amacıyla ortaya çıkar. Bebeğin, işaret parmağı ile istediği nesneye doğru işaret etmesi, bu sırada göz teması ve sesleri de entegre etmesi beklenir. Her şeyi kendi kendisine yapmaya çalışan bebekler dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Daha sonra sadece ilgiyi paylaşmak için işaret etme başlar (gökyüzündeki bir uçağı işaret etmek gibi). Bu davranış sırasında amaç bir şeyi talep etmek değil, sadece ilgiyi paylaşmaktır. Bu tarz işaret etme, dilin öncülü olduğu için çok önemlidir.

Verme

Verme davranışının tam olması için çocuğun anne/gözlemcinin eline nesneyi kendiliğinden ve paylaşma amacıyla bırakması gereklidir. Bu sırada göz teması olması daha da olumlu bir bulgudur.

Gösterme

Gösterme, bir nesneyi karşıdaki kişinin ilgisini o nesneye çekme amacıyla, göreceği şekilde tutma, önüne koyma gibi davranışların göz teması ile beraber kullanılmasını içerir. Sadece talep etme, yardım alma amaçlı olmamalıdır.

Talep Etme

Talep etme davranışlarının hem sayısı ve sıklığı hem de kalitesi önemlidir. Çocuk talep ederken göz temasının yanı sıra ses çıkarma, jestler, verme gibi diğer davranışları da kullanmalıdır. Eğer karşıdaki kişi anlamaz veya talebi yerine getirmez ise çocuk ısrar etmelidir. Diğer kişinin elini çekme, onun elini nesnelerin üzerine koyma ve kullanma gibi davranışlar uygun değildir. Çocuk, anne ve gözlemci ile ilişki kurmak için onlara yaklaşmaya çalışmalıdır. Bu yaklaşımlar sadece isteklerin karşılanması ve talep etme amaçlı olmamalıdır. Bu, sosyal ortama uygun bir şekilde, hem sözel hem de sözel olmayan şekillerde yapılabilir. Eğer çocuk karşıdakinden sadece talep ediyor ancak onu aktivitelere katmıyorsa bu normal değildir.

İsme Yanıt

Normal gelişen çocuklar da eğer bir şey üzerine yoğunlaşmışlarsa sadece isimleri ile çağrıldıklarında bakmayabilirler. Bir çocuğun başka bir kelime eklenmeden, aşırı yüksek ses kullanmadan ve tam karşısında durmaya gerek kalmadan sadece ismi ile çağrıldığında kafasını çevirerek göz teması kurması gerekir. Çocuğun sadece anne-baba / bakım veren kişinin tanıdık bir ses çıkarması ya da fiziksel teması çağrıştıran bir şekilde seslenmesi (örneğin "atta") sırasında ismine yanıt vermesi olağan bir durum değildir.

Otizmin İlkokul Dönemindeki Çocuklardaki Belirtileri

Otizm Spektrum Bozukluğu olan ilkokul dönemindeki çocuklarda aşağıdaki belirtiler görülebilir:

• Konuşmalarında çeşitli bozukluklar görülür.
  • Hiç konuşmama
  • Kısıtlı konuşma
  • Tonlama sorunları
  • Hız sorunları
  • Tekrarlayıcı konuşma
    • Ekolali: Çocuğun söylenenleri tekrarlaması
    • Gecikmiş ekolali: Çocuğun söylenenleri birkaç saat veya birkaç gün gibi belirli bir süre sonra tekrarlaması
  • Basmakalıp konuşma, zamir karıştırmaları
  • Belli konulara takılma: Çocuğun sadece takıldığı veya ilgilendiği konuyla ilgili konuşması
  • Sohbeti sürdürememe, bilgi vermeme, soru sormama
• Sosyal kuralları ve bağlamı anlamada sorun yaşadıkları için uygunsuz davranışlarda bulunurlar.
• Diğerlerinin yüz ifadelerini ve duygularını anlamada sorun yaşadıkları için yeterli ve uygun yanıtı veremezler.
• İsimlerine yanıt vermezler. İsimlerine bazen hiç tepki vermezken bazen de gecikmeli tepki verebilirler. İsme yanıt vermeme durumu başka durumlarda da görülebileceği için iyi değerlendirilmelidir.
• Diğerlerinin niyetlerini anlamada güçlük çekerler. Şakayla gerçeği ayırt etmekte sorun yaşarlar. Bu gibi sebeplerden dolayı, kolay yönlendirilebilirler.
• Soyut kavramları anlamada güçlük çekerler. Deyim gibi soyut kavramları somut kavramlardan ayırmakta zorlanırlar.   
• Başkalarının taleplerine olumsuz yanıt verirler. Bunun en önemli nedeni, kendilerini rahat hissetmedikleri durumlardan kaçınmalarıdır.
• Kişisel mesafeyi ayarlamada sorun yaşarlar.  
• Akranlarına karşı olan sosyal ilgileri kısıtlıdır ve sosyal anlamda düşük beceriler gösterirler.
• Sosyal oyunlarda sorun yaşarlar.
• İletişim ve konuşma şekillerini, sosyal kurallara ve farklı durumlara göre uyarlamakta sorun yaşarlar. Örneğin, nerede ciddi konuşmaları gerektiğini bilmezler.
• Göz teması kurmada, işaret etmede ve jestler kullanmada sorun yaşarlar.
• Ortak dikkate katılmakta ve ortak dikkati başlatmakta sorun yaşarlar. Ortak dikkati, çocuğun işaret edilen veya bakılan yere bakmaması gibi ortak ilgi paylaşımı gerektiren durumlardan anlarız.
• Hayali/yaratıcı oyunlarda sorun yaşarlar. Oyunlarda esnek olamaz, alışılmışın dışına çıkamazlar.
• Tekrarlayıcı/basmakalıp hareketler sergilerler. Bu tekrarlayıcı olma durumu, vücut hareketleri gibi durumlarda olabileceği gibi oyunlarda veya insan ilişkilerinde de görülebilir.
• Belli konulara ve kurallara takılı kalırlar.
• Rutinlerinde en ufak bir değişiklik bile olmasını istemezler. Bu durum, sosyal ortamlarda sorun yaşamalarına sebep olur.
• Değişiklikten rahatsızlık duyarlar.
• Duyusal hassasiyetlerinde artma veya azalma gözlemlenir. Bu, her türlü duyuda gerçekleşebilir.
• Bazı alanlarda sorunlar yaşadıkları görülür. Bu alanlardan biri motor koordinasyonudur, topla oynanan oyunlarda genellikle başarılı olamazlar.
• Bazı alanlarda da üstün beceriler sergileyebilirler. Bu alan her çocukta farklılık gösterebilir.

Otizm Spektrum Bozukluğu ve Ergenlik Dönemi

Otizm Spektrum Bozukluğu olan ergenlerde aşağıdaki belirtiler görülebilir:

• Dil ve konuşma sorunları yaşarlar. Kısıtlı bir ilgi alanı ile ilgili konuşur ve sohbeti devam ettirmekte sorun yaşarlar.
• Sosyal kurallara uygun davranmada sorun yaşarlar.
• Yakın arkadaş edinmede güçlük çekerler.
• İlişki kurmada ve ilişkiyi sürdürmekte zorluk çekerler. Bu, ortak ilgi alanları bulamamaları, kuralları bilmemeleri gibi sebeplerden kaynaklanır.
• Sosyal anlamda izole olurlar.
• Sosyal ve iletişim becerilerinde yetersiz kalırlar. Örneğin, ‘Merhaba’ veya ‘İyi günler’ gibi kalıpları kullanmayı bilmiyorlar.
• Sosyal mesafe, ses tonu ve göz temasını ayarlamada zorluk çekerler.
• Kaybetmeye karşı aşırı hassasiyet gösterirler.
• Kurallara uymakta güçlük çekerler. Bu gibi durumlarda kendi kurallarını uygulamak ve herkesin bu kurallara uymasını isteyebilirler.
• Diğerlerinden farklı ilgi alanları olduğu için kısıtlı paylaşımlarda bulunabilirler.
• Sosyal ortamlardaki tepkilerini ve yanıtlarını ayarlamada güçlük çekerler. Örneğin, hangi durumlarda kibar olmaları gerektiğini bilemezler.
• Şakaları ve benzetmeleri anlamakta güçlük çekerler. Söylenenlerin soyut yönünü anlayamazlar.
• Sosyal hiyerarşileri anlamakta zorlanırlar. Bu yüzden de bulundukları ortamdaki hiyerarşiye uygun davranışlar gösteremezler.
• Sosyal yaklaşımlara ’ters’ tepkiler verirler. Bunun sebeplerinden biri de sosyal ortamlardan kaçınma davranışı göstermeleridir.
• Göz teması kurmakta, jest-mimik kullanmakta ve uygun yüz ifadesini kullanmakta sorun yaşarlar.
• Hayal kurma ve yaratıcı olmada problem yaşarlar.
• Tekrarlayıcı davranışlar sergilerler.
• İlgi alanları kısıtlıdır. Kısıtlı olmasının dışında, ilgi alanları genellikle paylaşılabilir de olmamaktadır.
• Değişikliğe karşı aşırı tahammülsüz olurlar.
• Rutinlerinde ısrarcı olurlar.
• Duyusal uyaranlara aşırı veya yetersiz tepki verirler.
• Cinsel gelişimle ilgili sorunlar yaşarlar. Bu alanda yaşadıkları sorunlar, sosyal anlamda yaşadıkları sorunlardan da etkilenmektedir.
• ‘Sosyal Beceri Eğitimi’ (PEERS) adlı kanıta dayalı bir sosyal beceri eğitimi yöntemi vardır. Bu yöntem, okul çağındaki otizmli çocuklara sosyal becerileri öğretmek amaçlı kullanılmaktadır.