Kaygı Nedir? Ne Zaman Kaygı Bozukluğu Olarak Adlandırılır?

Kaygı Nedir?  Kaygı ve Korku Arasındaki Fark Nedir?

Kaygı, ileride olabilecek olan olumsuz olaylar ile ilgili yaşanılan rahatsızlık hissidir. Kaygıyı tetikleyen durum ‘potansiyel tehdit algısıdır. Korku ise gerçek ve yakın bir tehlike olduğu inancıdır. Korkuyu ‘gerçek tehdit algısı’ tetikler. Kişi, geleceğe dair kaygı, bir nesneye karşı ise korku duyar. 

İnsan beyni, birçok küçük hata yapmayı tek bir büyük hata yapmaya tercih edecek ve temkinli olacak şekilde evrimleşmiştir. İnsanlar yeni kazanımlar elde etmek yerine öncelikle ellerindekileri kaybetmemeye odaklanır. Bu yüzden, korku ve kaygı doğal, faydalı ve hayatta kalmamıza yardımcı duygulardır.

Dikkat, Kaygı ve Korku

Bir canlı bir tehlike ile karşılaştığı zaman, beyni uyarılarak dikkati yönlendirme ve olanları kaydetme durumuna geçer. Bu durum, riski analiz etmeyi sağlayarak canlının ‘savaş ya da kaç’ kararı vermesini sağlar. Canlı, risk analizi sonucunda tehdit algısı devam ederse kaçma kararı, tehdit kesin ve kaçınılmazsa ise savaşma kararı verir. Bir tehdidin olmadığı anlaşılırsa da kaygı ve korku azalır, normale geri dönülür.

Kaygı Ne Zaman Patolojik Olur?

Kaygı, dikkatin tehdit ipuçlarına aşırı odaklanması ve uzaklaştırılamaması, beynin tehdit ipuçları için çok fazla işlem yapması, tehdit içermeyen ipuçlarının tehdit olarak algılanması, tehdit algısından uzaklaşamama ve kaçınma davranışının ortaya çıkması durumlarında patolojik hale gelir.

Kaygı ve Korku Nasıl Ortaya Çıkar?

Kaygı ve korku, bizi kaygılandıran bir uyaran beynin alarm sistemini tekrar tekrar aktive ettiğinde bu uyarana verilen tepki otomatikleştiğinde, yani koşullanma ile ortaya çıkar. Örneğin, köpekten korkuyorsak ve köpeği olan komşumuzun kapısının açılması ile köpeği dışarı fırlıyorsa, her kapı açıldığında korku gösteririz. Bu koşullanmanın yani ilişkinin yok olması ise sönmedir. Sönmede ise kapı açıldığında köpeğin çıkmadığını pek çok kez görmemizle bu koşullanmadan koparız. Ancak, korku oluştuktan sonra sönme kolay değildir. Ayrıca, beynimiz sadece anlamlı bulduğu ilişkileri (yorumlama/bağlantı kurma/atıflar) kaydeder. Örneğin, kapının köpek ile bir bağlantısı olmadığını bildiğimiz için kapılarla ilgili bir korku geliştirmeyiz.

Kaygıları Olan Kişilerin Yaptığı Bilişsel Çarpıtmalar/Yorum Hataları Nelerdir?

• Felaketleştirme: Kişinin başına gelen veya gelecek olaylarda en kötü ihtimalin gerçekleşeceğini düşünmesi. Örneğin, ‘Üniversite sınavını kazanamazsam iş bulamam, para kazanamam ve sonrasına evsiz kalırım.’.
• Genelleştirme: Kişinin bir olayı hayatının başka alanlarına da yansıtması. Örneğin, matematik sınavından kötü not alan bir kişinin ‘Ben zaten matematiği de yapamıyorum diğer dersleri de anlamıyorum. Ben hiçbir sınavdan iyi not alamayacağım.’
• Çok yüksek hedefler koyma: Kişinin kendine çok yüksek hedefler koyması.
• Çifte standart: Kişinin, kendini daha farklı, zor, sert ve yüksek kriterlerle değerlendirmesi. Örneğin, kişinin başkası yaptığı zaman başarılı bulduğu bir durumu kendi yaptığı zaman beğenmemesi.
• Küçültme/büyütme: Kişinin başarılarını küçümseyip önemsiz görmesi ve başarısızlıklarını büyütüp önemli görmesi.
• Seçici dikkat: Kişinin kaygılandığı duruma dikkat etmesi ve odaklanması.
• Kendini gerçekleştiren kehanet: Kişinin seçici dikkatinden veya başka sebeplerden dolayı bazı durumlarda gösterdiği başarısızlıkların bilişsel çarpıtmalarını doğrulaması. Örneğin, kişinin yaptığı bir sunumda seçici dikkatinden kaynaklı ilgisinin dağılması ve kötü bir performans sergilemesi durumunun kişinin felaketleştirme düşüncelerini desteklemesi.

Çocuğunuzda kaygısı belirtileri gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Kaygı Bozukluğu Testi (SCARED) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

Belirsizlik ve Yetersizlik

Sağlıklı kişiler, hayatın belirsiz olduğunu, her şeyi öngöremeyeceklerini ve her şeyle başa çıkamayabileceklerini bilir ve kabul ederler. Ancak kaygılı kişiler, hiçbir belirsizlik olmamasını, çok küçük bir şüphe bile kalmamasını ve her şeyle başa çıkabilmeyi isterler. Kaygılı kişiler olumsuz sonuçların ihtimalinin çok düşük olduğunu bilse bile, bu ihtimalin tamamen ortadan kalkmasını isterler.

Kaygı Bozukluklarının Sıklığı

Kaygı bozukluklularının görülme oranı %7 iken hayatı boyunca kaygı bozukluğu geçirmiş olan kişilerin oranı ise %20-30 civarındadır. Kaygılara bakıldığı zaman, özgül fobinin %20, sosyal kaygıların %9, ayrılma kaygısının %8 ve panik bozukluk ve yaygın anksiyetenin %2 olduğu görülmektedir.

Kaygı Bozuklukları Ne Zaman Başlar?

Kaygının ortalama başlangıç yaşı 11’dir. Başlangıç ani veya aşamalı şekilde olabilir. Ancak genellikle ikisi de kronik ve uzun süreli bir sorun olarak devam eder. Zaman içinde kaygıda artış, azalma veya değişiklik görülebilir. Kaygı farklı bozukluklara ve özellikle depresyona dönebilir. Kaygı, depresyonun öncüllerindendir.

Gelişimsel Açıdan Kaygı Bozuklukları

Farklı kültürlerde benzer yaşlarda belli korkular görülmektedir. Bunun sebebi, insanların zihinsel/bilişsel gelişiminin belli zamanlarda belli korkuların ortaya çıkmasına neden olmasıdır. Bu dönemlerde normal olan korkular olabileceği gibi yoğun, kontrol edilemeyen ve kaçınmaya yol açan patolojik korkular da olabilmektedir.

Kaygıların Ortaya Çıkışı

Çocukların zihinsel kapasitesinin gelişmesi farklı kaygı senaryoları geliştirmelerine neden olur. Buna ek olarak, tepkisel olan ve çevresel uyaranlara fazla duyarlı olan kişilerde kaygı gelişme riski daha yüksektir. Ayrıca, davranışsal ketlenme/kilitlenme yaşayan ve donup kalan çocuklarda ilerleyen zamanlarda sosyal ve ayrılma kaygısı görüldüğü saptanmıştır.

Gelişim dönemlerine bakıldığı zaman çocukların belirli yaşlarda benzer korkular geliştirdiği görülmüştür. Bebeklerin ani sesler ve yabancılardan, 2 yaş civarındaki çocukların anne babadan ayrılmaktan, okul öncesi çocukların doğaüstü canlılardan ve fiziksel zarar görmekten, okul çağı çocuklarının fiziksel zarar görmekten, doğal afetlerden ve hırsızlardan ve diğer suçlulardan, ergenlerin sosyal durumlardan ve varoluşsal konulardan kaynaklı kaygı yaşadıkları belirlenmiştir.