Madde Kötüye Kullanımının İlerleyişi ve Gidişi

Madde Kullanımını Etkileyen Faktörler

Ödül Değeri Olan Maddenin Varlığı

Madde kötüye kullanımının oluşması için önce farmakolojik olarak ödül değeri olan ve dopamin salınımına yol açan bir maddenin var olması gereklidir.

Maddeye Erişim ve Sosyal Kabul

İkinci adım olarak bu maddeye erişim mümkün olmalıdır ve maddenin kullanımı en azından toplumun bir kesimi veya bir alt kültür tarafından kabul edilmelidir. Sosyal kabulün olmadığı toplumlarda alkol ve madde kötüye kullanım sıklığı belirgin olarak daha düşüktür.

Maddenin Fiyatı

Maddenin fiyatının yüksek olması ve kolay erişilmemesi eski kullanıcıların kullanma sıklığını belirgin olarak etkilemez ancak yeni kullanıcı sayısını azaltır.

Genetik Yatkınlık ve Davranış Kontrolsüzlüğü

Maddeye kolay ulaşılabildiği ve kullanımı toplumun bir kısmı tarafından kabul gördüğünde, kullanan kişinin genetik yatkınlığı ve davranış kontrolsüzlüğü (davranış bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, dürtüsellik, dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, yenilik arama) varsa kötüye kullanım ve bağımsızlık riski artar. Davranış kontrolü kötüleştikçe maddeye başlama yaşı düşer, birden çok madde kullanımı ve ağır bağımlılık riski artar.

Çocuğunuzda madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı ile ilgili belirtiler gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Madde Bağımlılığı Testi (NIDA-Modified ASSIST) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

Madde Kullanım Yaşı

Madde kötüye kullanımını etkileyen diğer faktör yaştır. Ergenlikten önce genelde çocuklar anne babaları tarafından daha fazla kontrol edilirler ve maddeye ulaşacak maddi imkanları yoktur. İnhalanlar, yani tiner gibi uçucu maddeler çok ucuz oldukları ve kolay ulaşılabildikleri için küçük çocuklar için daha fazla risk içerirler.

Sosyal Ödül

Madde kullanımı başladıktan sonra maddenin yarattığı kimyasal ödülün yanı sıra sosyal ödüller de olabilir. Madde kullanmaya başlayan bireyin içinde bulunduğu sosyal gruptaki konumu yükselebilir, daha popüler birisi haline gelebilir. Bu durum özellikle davranış bozuklukları gösteren gençlerin oluşturdukları gruplarda daha belirgindir. Madde kullanımı kişideki kaygıyı azaltıp onu daha rahat, konuşkan, atılgan birisi haline getirebilir. Bazı durumlarda maddenin verdiği aşırı enerji, uykusuzluk, kilo kaybı kullanımı pekiştirici olabilir. Madde kullananların bazıları maddenin ticaretini de yapar ve buradan gelir elde ederler.

Olumsuz Duyguların Azaltılması

Madde kullanımı devam ettikçe ilk baştaki keyif verici etkisi azalır ve kullanımı devam ettiren şey maddenin kesilmesi sırasında ortaya çıkan olumsuz duyguların azaltılması haline gelir. Bu aşamadan sonra madde kullanımı devam ettikçe bir takıntı haline gelir.

Beyindeki Kalıcı Değişiklikler

Maddenin beyinde yaptığı kalıcı değişiklikler bireyin maddeyi bırakmasını zorlaştırır. Madde alındığı sırada ortaya çıkan kimyasal ödül bellekte değişikliklere yol açar. Belleğe madde alımı sırasındaki içsel ve dışsal uyaranlar güçlü bir şekilde kaydedildiği için, kişi bu uyaranlarla karşılaştığında madde kullanma isteği duyar. Örneğin birey arkadaşları ile madde kullandıkları bir yerden geçerken maddeye karşı “aş erer”.

Madde Kötüye Kullanımı ve Bağımlılığının Gidişi

Birçok karmaşık faktörle ilişkili olan madde kötüye kullanımı genelde kronik bir sorundur. Olguların çoğunda düzelmeler ve nükslerle ilerler.

Kimlerde Gidiş Daha Kötüdür?

• Erken başlangıçlı,
• Davranış kontrolünün kötü olduğu,
• Çoklu madde kullanımı olan ve
• Çevresel risk faktörlerinin fazla olduğu olgularda gidiş daha kötüdür.