Hiperleksi Nedir? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Hiperleksi nedir? sorusu kullanıcılar tarafından merak edilmektedir. Hiperleksinin belirleyici dört özelliği vardır ve bu özelliklerin bir ara görülmesiyle oluşan durumdur:

1. Genel zekâ ve anlama, kavrama, yargılama becerilerine göre ileri düzeyde okuma becerisi
2. Okuma öğretilmeden, okumayı erken bir yaşta öğrenme
3. Okuma materyallerine (kitap, dergi gibi) güçlü ve aşırı bir ilgi
4. Eşlik eden nörogelişimsel sorunlar

Bazı araştırmacılar hiperleksiyi 3 ayrı tipte incelemektedir:

Hiperleksi Tipleri

Tip 1 Hiperleksi

Zeki, parlak ve tipik gelişim gösteren çocuklardır. Bu çocuklara genelde anne babaları çok kitap okur. Böylelikle, çocuk önce kelimeleri belleğine atar, sonra kelimelerle sesleri anlamlarıyla birleştirir ve okumaya başlar. Bu durum işlevsel bir sorun yaratmaz.

Genel olarak, Tip 1’in hiperleksi tanımına uymadığı düşünülmektedir. Aslında Tip 1 olarak bahsedilen, çok zeki çocuklardır.

Tip 2 Hiperleksi

Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocuklarda görülür.

Tip 3 Hiperleksi

Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı olmayan ancak otizmle uyumlu belirtiler gösteren çocuklardır. Bu çocuklarda erken dönemde otizm benzeri belirtiler görülür ama bu belirtiler yaş ile kaybolur.

Hiperleksi belirtileri olan her çocuğun (bazı otizm belirtileri olsa bile) otizmli olduğu düşünülmemelidir. Eğer hiperleksisi olan bir çocuk otizmin esas tanı belirtilerini karşılamıyorsa, çocuğa otizm tanısı konulmaz. Hiperleksi= Otizm diyemeyiz.

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) ve Hiperleksi İlişkisi

Hiperleksiye OSB dışındaki durumlarda çok sık rastlanmaz. Otizmde hiperleksi sıklığı ise bu durumun nasıl tanımlandığına göre değişir ve tam olarak belli değildir. Çalışmalara bakıldığında, 4 belirleyici (yani tüm) kriterleri karşılayanların, otizmi olan çocukların yaklaşık %6’sı olduğu görülmektedir. Çocukların %15’inde ise zekâ düzeyi ile uyumlu olmayan bir okuma görülür (ancak diğerleri kadar açık, bariz bir şekilde ileri değildir).

Otizmi olan çocuklarda görülen hiperleksi ile normal okuma arasında hem ilgili beyin bölgeleri hem de okuduğunu anlama açısından büyük farklar vardır. Hiperlekside normal okumaya benzer şekilde, kelimeleri tanıma ve harflerle sesleri eşleştirme görülür ancak, kelimenin anlamını anlama eksiktir. Dolayısıyla, otizmli olup hiperleksisi olan çocuklar okuduklarında kelimeleri çok güzel seslendirebilirler ama anlamayla ilgili sorun yaşarlar. Normal çocuklarda, bir kelimeyi okuma ile o kelimeye önceden aşina olmak ve anlamını bilmek yakından ilişkilidir. Hiperlekside ise bu yoktur.

Otizmi olan çocukların şekillere aşırı ilgisi ve yeteneğinin olması, kelimeleri de erken öğrenmelerine yol açtığı düşünülmektedir. Çocuk takıntılı bir şekilde yazılı materyallere odaklanır, kelimelerle sesler arasındaki ilişkiyi kurar ve okumaya başlar. Ancak, okuduğunu anlama ile ilgili sorun vardır. Sık karşılaştıkları şeylerin yanında ilk defa karşılaştıkları şeye de aynı ilgiyi gösterebilirler.

Normal Gelişim ve Hiperleksi

Tipik gelişim gösteren ve en erken okuyan çocuklarda okuma, genellikle 36 aydan sonra görülür. 36 aydan önce görülen okumalar genellikle hiperleksi lehinedir. Otizmi olan (hiperleksi) çocuklar 18 ayda bile okuyabilirler. Hatta bazılarının hiçbir konuşma göstermeden de okudukları görülür.

Hiperleksi Tedavisi

"Hiperleksi tedavi edilmesi gereken bir durum mudur yoksa tedavide faydalanılacak bir özellik midir?" sorusunun cevabı araştırmacılara göre farklılık göstermektedir. Bazı araştırmacıların görüşüne göre, çocuğun harflere, yazılara, okumaya karşı olan aşırı ilgisi, diğer becerileri kazanması için kullanılabilir. Eğer çocuğun okuduğunu anlama becerisi gelişirse, bu ileride işine yarayacak bir beceri olabilir. Diğer araştırmacıların görüşüne göre ise bu bir takıntıdır. Takıntı olduğu için de çocuğun normal gelişimini engelleyen bir durum olduğu düşünülmektir.