Çocuk ve Ergenlerde Okul Korkusu ve Okul Reddi

Okul reddi veya okul fobisi olarak da bilinen okul korkusu, bir çocuğun okula gitmeyi çok sık reddetmesi veya okulda kalma ile ilgili sorunlar yaşaması durumudur. Okulda bulunmak veya okulda bakım verenden ayrı kalmakla ilgili duyulan aşırı korku ve endişe, çocuğun okula gitmekten kaçınmasına neden olur. Okul korkusu pek çok durumun sonucunda ortaya çıkabilir. Okula yeni başlayan çocuklarda okul korkusunun altındaki esas neden genelde bakım vereninden ayrılma kaygısıdır.

Ayrılma Kaygısı ve Okul Korkusu

Ayrılma kaygısı yaşayan çocuk, annesinden veya bakım veren kişiden ayrıldığında, ayrılma olasılığı olduğunda veya ayrılacağını düşündüğünde aşırı tepkiler verir. Bu duruma fiziksel tepkiler de eşlik edebilir. Ayrılmaya verilen fiziksel tepkiler; karın ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı veya baş dönmesi olabilir. Bunların yanı sıra çocuk okula gitme zamanı geldiğinde veya yaklaştığında (bazen bir gece öncesinde bile) aşırı gerginleşir ve şiddetli bir kaçınma davranışı içerisine girebilir.

Ayrılma kaygısı yaşayan çocukların yaklaşık olarak %90’ında ebeveynlerde de okulla veya bakım verenden ayrılma ile ilgili yoğun kaygı olduğu görülmektedir. Ayrılma kaygısı yaşayan ebeveynler için okul (özellikle de okul öncesi yaş grubu için) mutlaka devam edilmesi gereken bir kurum olarak görülmemektedir. Aksine ayrılma kaygısı yaşayan ebeveynler çocuklarını okula gönderdikleri için kendilerini suçlu hissedebilirler çünkü yeterince iyi ebeveynlik yapamadıklarını düşünürler. Dolayısıyla çocuklarını okula başlatma konusunda kendilerini gergin ve hoşnutsuz hissederler. Bu gerginliğin üzerine okul sürecinin başlamasıyla her çocuğun genel olarak verebileceği okula oryantasyon dönemi tepkileri eklendiğinde ebeveynin kendi kaygıları aktive olur. Ebeveynler yaşadıkları bu kaygıyı çocuklarına da yansıtırlar. Çocuklarının yanından ısrarla ayrılmak istemezler veya çocuklarını okula göndermezler. Çocuğun kısa da olsa kaygısı nedeniyle okula gitmesine izin verilmediği durumlarda çocuk da okulu mutlaka gidilmesi gereken bir kurum olarak değil, seçmeli bir yer gibi görmeye başlar. Yani ebeveynlerinin onu okula keyfi olarak gönderdiğini ve kendi istemiyorsa da gitmeyebileceğini düşünmeye başlar. Çocuğun okula gitmeme davranışının bu döngü ile pekişmesinin yanı sıra kaygı da giderek yoğunlaşır. Çünkü çocuklar ebeveynin yaşadığı kaygıyı hissettikleri zaman, kaygılanmak konusunda haklı olduklarına inanmaya başlarlar.  

Okul Korkusu Yaşayan Çocukların Özellikleri

Okul korkusu yaşayan çocuklar:

• Okula gitmediklerinde korkuları hemen geçer ve rahatlarlar.
• Her gün okula gitmeme konusunda ebeveynini ikna edebilmek için "Yarın mutlaka okula gideceğim." diye söz verirler ve bu sözlere kendileri de inanırlar.
• Yaşanan durum fobik bir durum olduğu için ertesi sabah okula gitme saati geldiğinde aynı sıkıntıları tekrardan yaşarlar.   

Okul Korkusunda Öğretmenlerin Rolü

Okul korkusunun gidişatında öğretmenlerin tepkileri kritik bir rol oynamaktadır. Çocuk ağladığı zaman hemen sınıftan çıkıyor veya annesi çağırılıyorsa çocuğun davranışı pekişir çünkü ağlamak bu durumda çocuğun istediği sonucu yaratır. Bu nedenle özellikle okulun ilk günlerindeki oryantasyon programları esnasında öğretmenlerin çocukların ağlamalarına dayanıklı olmaları, yaşa ve duruma uygun tepkiler vermeleri gerekmektedir. Böylece aslında çocukların yaşadıkları olumsuz duygudurumu ile baş etmeyi öğrenmelerine de destek olacaklardır.

Ergenlerde Okul Korkusu

Ergenler:

• Okulda yaşanan herhangi bir olumsuz olay sonrasında,
• Arkadaş çevrelerinin olumsuz etkilerine bağlı olarak,
• Akademik alandaki düşük performansları sonucunda,
• Ciddi bazı psikiyatrik sorunlar neticesinde okula gitmeyi reddedebilirler.

Okul korkusu genellikle senenin başında veya okul ile ilk karşılaşıldığı zaman ortaya çıkan bir durumdur. Dolayısıyla ergenlik döneminde aniden ortaya çıkan okul reddi durumunun altında yatan sebep iyi değerlendirilmelidir.

Hangi yaşta olursa olsun çocuklarda birden ortaya çıkan okul reddi var ise:

• Zorbalık
• İstismar
• veya madde kullanımı mutlaka akla getirilmelidir.

Küçük yaş grubunda çocuk yaş gelişim düzeyi gereği kendisini ve yaşadığı olumsuz duyguları yeterince iyi ifade edemediği için zorbalık nedeniyle yaşanan zorluklar kolaylıkla gözden kaçabilir. Bu nedenle zorbalığın sadece ergenlikte değil çok daha küçük yaşlarda da yaşanabildiği unutulmamalıdır.

Çocuğunuzda okul korkusu (okul fobisi) belirtileri gözlemliyorsanız, Noema Aile değerlendirme testlerinden Kaygı Bozukluğu Testi (SCARED) ile ön değerlendirme yapabilirsiniz.

Okul Korkusu Tedavisi

Diğer kaygı sorunlarında olduğu gibi okul fobisi de tedavi edilebilen bir durumdur. Tedavideki ana nokta psikoterapilerdir. Psikoterapilerde asıl amaç çocuğun ve anne babanın kaygılarının azaltılmasıdır. Çünkü anne babanın okula dair kaygıları halledilmediğinde çocuğun okula gidebilmesini sağlayabilmek oldukça zorlu olacaktır.

Çocuğun kaygılarından arınabilmesi için dereceli bir şekilde kaygısıyla yüzleşmesi gerekmektedir. Yani bu durumda korkulan şey okula gitmek olduğu için çocuğun bir an önce okula gitmeyi deneyimlemesi gerekmektedir. Bazı zorlu vakalarda çocuğun okuldan geri kalmaması ve tedavinin hızlandırılabilmesi için erkenden medikal tedavilere de başlanabilir.

Tedavi sürecindeki bir diğer önemli nokta okul ile iş birliğinin sağlanmasıdır. Örneğin psikoterapiler ve aile düzenlemeleri ile çocuğun okula gitmesi sağlanmaya çalışılırken bir şekilde okul tarafından çocuğun okuldan geri gönderiliyor olması tedaviyi olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle ailenin de izni alınarak okul ile sıkı bir iletişim içerisine girilmelidir.

Okul korkusu tedavisi esnasında çocuğun ve ailenin takıldıkları ilk adımın bulunması önemlidir. Örneğin çocuk sabah okula hazırlanırken ortaya çıkan ilk sorun hem ailenin hem de çocuğun içine sinecek şekilde gerekli davranışsal modifikasyonlar ile aşılamadığı zaman bir sonraki aşamaya geçmek ve okula gidebilmek oldukça zor olacaktır. Çocuğun takıldığı adımların iyi anlaşılması için:

• Çocuğun okula gitme rutini esnasında hangi aşamada sorun yaşadığı ve nasıl bir davranış sergilediği,
• Davranışın öncesi ve sonrası yaşanan durumlar,
• Varsa davranışın pekiştireçleri,
• Anne ve babanın çocuğun davranışlarına olan tutumları detaylı bir şekilde incelenmelidir. Terapi içerisinde uygulanacak yol haritası da bu değerlendirmeye göre belirlenmelidir.

Okul Korkusu ve Ebeveyn Tutumları

Çocuğu okula götürme sürecinde anne ve babaların tutarlı olması gerekmektedir fakat sert, aşağılayıcı veya zarar verici olabilecek davranışlardan mutlak suretle kaçınılmalıdır. Aksi takdirde çocuğun kaçınma davranışları artabilir ve süreç çocuğa daha da fazla zarar verebilir.